دکتر بهرامی : توان تولید داروی باکیفیت را داریم اگر...

دکتر غلامرضا بهرامی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه/ نگاهی کارشناسی به مشکلات صنعت ملی داروسازی
توان تولید داروی باکیفیت را داریم اگر... داروها را می‌توانیم در چند گروه تقسیم‌بندی کنیم....
 بعضی از داروها از نظر فرمولاسیون خیلی پیچیده نیستند و از لحاظ پایداری مشکل خاصی ندارند و در حمل و نقل، ترخیص از گمرک و مدت زمانی که احیانا در این مسیر معطل می‌شوند، مشکلی برای آنها ایجاد نمی‌شود، اما برخی از داروها بسیار حساس‌اند، یا فرمولاسیون خیلی حساسی دارند و یا اینکه ناپایدارند و ممکن است اگر در شرایط نامناسبی قرار بگیرند سریع‌تر دچار مشکل شوند. بنابراین با توجه به تجربیاتی که در این زمینه داریم وقتی داروهای متعدد تولید شده در ایران را با نمونه‌های خارجی مقایسه کردیم به این نتیجه رسیدیم که بعضی از فرآورده‌هایی که در گروه اول قرار می‌گیرند و مشکل خاصی ندارند کاملا معادل داروهای خارجی هستند و می‌توانیم به آنها اعتماد کنیم و تفاوت معنی‌دار و زیادی با فرآورده‌های استاندارد و معتبرترین برندهای دارویی خارجی ندارند، اما داروهایی که در گروه دوم قرار می‌گیرند، به دلایل متعددی در بسیاری از موارد مشکل دارند و سطح خونی‌شان به سطح داروهای تولید شده در خارج از کشور نمی‌رسد.

با این حال به نظر می‌رسد کشور پتانسیل تولید داروهای با کیفیت خیلی بالا را دارد و اگر مشکلاتی هم وجود دارد، مشکلات فرعی هستند و ناشی از عدم توانایی نیست. به عنوان مثال یکی از مشکلات ما این است که گاهی کارخانجات داروسازی ممکن است ماده اولیه‌‌شان را از تولیدکنندگان درجه 2 و 3 تهیه کنند و طبیعتا محصولی هم که تولید می‌شود، کیفیت مطلوبی نخواهد داشت یا اینکه ممکن است مشکلاتی در ترخیص مواد اولیه یا نگهداری آنها پیش بیاید که در این ‌صورت پایداری دارو و کیفیت آن را تحت تاثیر قرار می‌‌دهد، ولی اگر این مسایل برطرف شود، بیشتر کارخانجات داروسازی موجود در کشور توانایی‌ تولید در سطوح خیلی بالا و استاندارد را دارند.
اقتصاد بازاری
 

سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا بعضی از کارخانه‌های داروسازی از مواد اولیه خوب و درجه یک استفاده می‌کنند و برخی دیگر نه؟ در جواب باید گفت موضوع اصلی، موضوع اقتصاد بازار است. مشکلی که گریبانگیر صنعت داروسازی ایران است بحث عدم رقابت سالم در بین کارخانجات داروسازی است. اگر کارخانه‌‌ای بخواهد ماده اولیه را از جایی ارزان ‌قیمت و با کیفیت پایین وارد کند، طبیعتا محصول تولیدی‌اش نیز کیفیت پایین‌تری دارد. قیمت‌اش هم قیمت پایین‌تری است. وقتی بنا است که تمام محصولات دارویی در کشور، چه آنهایی که مواد اولیه‌اش از برند درجه یک تهیه می‌شود و چه آنهایی که مواد اولیه‌اش از برند درجه سه تهیه می‌شود با یک قیمت عرضه شوند، طبیعتا رقابت بین کارخانجات داروسازی برای عرضه یک داروی با کیفیت بالا از بین می‌رود، ضمن اینکه اهرم‌های نظارتی وزارتخانه هم می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در این حوزه داشته باشد، به طوری که می‌تواند برای کارخانه‌های داروسازی تعیین کند که از چه نوع و چه تولید‌کننده‌ای مجازند که خریدشان را انجام دهند.
 

همان‌طور که می‌دانید قیمت دارو در کشور ما نسبت به کشوهای اروپایی و آمریکایی بسیار ارزان است. این قیمت پایین داروها به علت پرداخت یارانه از سوی دولت است، بنابراین قیمت داروها پایین نیست، بلکه به طور مصنوعی پایین نگه داشته شده است. البته این امر فی‌نفسه سبب پایین آمدن کیفیت داروهای داخلی نمی‌شود، اما بسیار تاثیرگذار است، زیرا قیمت‌های ما با قیمت‌های جهانی به صورت شناور تغییر نمی‌کند. ما یک قیمت ثابتی داریم که هر ساله تغییرات نه چندان زیادی دارد. از طرفی قیمت مواد اولیه و مواد موثره همچنان در بازارهای جهانی تغییر می‌کند و اگر ما مجبور باشیم با یک قیمت ثابت و یا با افزایش مختصر قیمت، داروهای‌مان را تولید کنیم، طبیعتا هیچ چاره‌ای برای تولید کننده باقی نمی‌ماند مگر اینکه کیفیت محصول‌اش را پایین بیاورد یا اینکه به جای استفاده از مواد اولیه درجه یک از مواد اولیه درجه دو یا سه استفاده می‌کند.
باز هم بحث هدفمند کردن یارانه‌ها
 

بحث دیگر در رابطه با ارایه داروها، هدف‌مند کردن یارانه‌ها است. هدف‌مند کردن یارانه‌ها اقدامی است که چه امروز و چه فردا باید در کشور انجام شود. در حال حاضر با اینکه داروها در کشور ما ارزان‌تر از دیگر کشورها است، باز هم بیماران توانایی خرید همین داروها را هم ندارند، ولی این مشکل باید مانند تمام دنیا توسط سازمان‌های بیمه حل شود، پس به جای اینکه یارانه به دارو بدهیم، آن یارانه را به شرکت‌های بیمه می‌دهیم و به این طریق فشاری هم به بیمار و مصر‌ف‌کننده وارد نمی‌شود. نمی‌توانیم بگوییم که قیمت‌ها را آزاد می‌کنیم تا کیفیت داروها بالا برود، ولی در یک اقتصاد آزاد و سالم و رقابتی که قیمت‌ها واقعی است و هر کارخانه‌ای می‌داند که اگر محصول باکیفیت‌تری تولید کند، با قیمت بالاتری هم آن را به فروش رسانده و هزینه‌های‌اش را تامین می‌کند، قطعا این‌کار را انجام خواهد داد.
 

مشکل دیگری که در کنترل کیفی داروها وجود دارد و از مدت‌ها قبل مطرح شده این است که برای اینکه دارویی مجوز بگیرد، تولید کننده، دارویی را تولید می‌کند و برای محقق دانشگاهی دارویی را که خودش تولید کرده به همراه نمونه خارجی‌اش می‌فرستد. محقق این دو دارو را مقایسه کرده و طبیعتا ممکن است محصول خوبی باشد و کیفیت لازم را داشته باشد، مجوز هم می‌گیرد و وارد بازار می‌شود، اما ما باید جهت تحقیق و مقایسه، محصول دارویی را از بازار جمع کنیم و PMS دارو را انجام دهیم. اگر بتوانیم این پست مارکتینگ را راه بیندازیم و به جای اینکه نمونه کنترلی را کارخانه به محقق برساند، محقق خود بتواند دارو را از بازار تهیه کرده و به صورت راندوم آن را کنترل کند، طبیعتا در آن صورت کیفیت دارو خیلی بالاتر خواهد رفت.
قاچاق دارو
 

نکته دیگر این است که متاسفانه امروزه برخی از داروهای خارجی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. داروهایی که خارجی هستند به لحاظ ظاهری کاملا شبیه برند اصلی هستند و امکان ندارد بدون آزمایش دقیق و بدون ابزارهای دقیق به تقلبی بودن آنها پی برد. درست است که کیفیت داروهای تولید داخل در حال حاضر به دلایلی که ذکر شد ممکن است کمتر از فرآورده‌های استاندارد و برندهای اصلی خارجی باشد، اما باید بترسیم از اینکه فرآورده‌هایی که در بازار دارویی وارد می‌شود، تقلبی باشد. اگر داروهای داخلی ما بین 90 تا 95 درصد مطابق با برند اصلی است، این داروهای خارجی قاچاق 5 درصد هم مطابق با برند اصلی نیست. در بسیاری موارد نه اینکه ماده موثره کم دارند، بلکه اصلا ماده موثره ندارند. گاهی این داروها به خصوص در مورد فرآورده‌هایی که حالت تقویتی دارند یا مثلا در درمان آنمی استفاده می‌شوند، میزان مواد موثره‌شان کم است، بیمار این فرآورده آهن‌دار را مصرف می‌کند و می‌گوید: «فرآورده‌های آهن‌دار تولید ایران باعث مشکلات گوارشی می‌شود، در حالی که وقتی داروی خارجی مصرف می‌کنم هیچ عارضه گوارشی نمی‌بینم.» این به دلیل کم بودن ماده موثره در آن محصول خارجی است که گاهی برای درمان آنمی طراحی نشده و به عنوان یک مکمل تولید شده است. بنابراین باید بدانیم که هر دارویی که به نام خارجی وارد بازار شد، صد درصد توسط تولید‌کننده اورجینال و اصلی تهیه نشده است و چه بسا که دارو ممکن است به شکل قاچاق و توسط کارخانه‌هایی که اصلا نمی‌دانیم کجا هستند تهیه و وارد بازار دارویی ایران شده باشد. همان‌طور که ذکر شد به هیچ عنوان نمی‌توان بین ظاهر این دارو و داروی اصلی حتی زیرمیکروسکوپ تفاوتی پیدا کرد و تنها باید با آزمایشات دقیق به تقلبی بودن آنها پی برد.