ماهی با داشتن چربی غیر اشباع "امگا-۳" ، پروتئین و اسید آمینه ی تورین نقش مهمی در حفظ و ارتقای سلامتی افراد جامعه دارد
نقش ماهی در جلوگیری از بیماری های قلب و عروق
بیماری عروق کرونر چیست؟
قلب انسان، عضله ای است که در تمام دوران زندگی، هرگز فعالیتش متوقف نمی شود و برای این تلاش بدون وقفه، نیاز به اکسیژن دارد. اکسیژن از طریق جریان خون سرخرگی حمل می شود و سرخرگ هایی که اکسیژن را برای عضله ی قلب تامین می کنند، "عروق کرونر" نام دارند.
در بیماری انسداد عروق کرونر، سرخرگ های های مذکور با تجمع رسوبات چربی مسدود شده و عضله ی قلب از وجود اکسیژن محروم می ماند که شروع این روند از آغاز کودکی است. به تدریج با افزایش سن، رسوبات چربی جدار رگ ها خونی بیشتر شده تا جایی که ممکن است در داخل رگ های خونی برآمده شوند و رگ ها را مسدود کنند که این روند در نهایت به کم خونی عضله ی قلب منجر می شود. درهمین حال هر چه انسداد رگ بیشتر باشد، عضله ی قلب، کم خون تر خواهد شد و در نتیجه مقدار اکسیژنی که دریافت می کند، بسیار کاهش خواهد یافت.
با انجام فعالیت بدنی، نیاز اندام ها و عضوهایی که مشغول فعالیت هستند به اکسیژن افزایش می یابد. در این حال قلب بایستی عمل خود را طوری تنظیم کند که بتواند اکسیژن مورد نیاز عضوهای فعال را فراهم سازد. اما اگر عروق کرونر مسدود شده باشند، به دلیل کاهش جریان خون به عضله ، مقدار اکسیژنی که قلب دریافت می کند، کم خواهد شد؛ لذا قادر به افزایش فعالیت خود در جهت رفع نیاز عضوها و اندام های محیطی نخواهد بود. در عین حال، کاهش جریان خون به عضله قلب ممکن است باعث احساس ناراحتی در قفسه سینه (احساس درد، خواب رفتگی، فشار شدید روی قفسه سینه با تنگی نفس و درد در دست ها به هنگام فعالیت) مبتلا شود و اگر انسداد عروق کرونر قابل توجه باشد، احتمال دارد حمله ی قلبی رخ دهد و قسمتی از عضله ی قلب نیز از بین برود.
لازم است ذکر کنیم که رسوب چربی در سرخرگ ها احساس نمی شود و انسداد پیشرفته ی رگ ها، به بیماری منجر می شود. حتی گاهی اوقات در مراحل پیشرفته نیز علامتی ندارد و ناگهان فرد دچار یک حمله ی شدید قلبی می شود.
در عین حال روش هایی وجود دارد که نشان دهد، آیا فرد در معرض خطر این بیماری هست یا خیر؟ یا اگر به این بیماری مبتلا است، در چه مرحله ای از پیشرفت آن قرار دارد؟
چه عواملی موجب افزایش احتمال خطر بیماری عروق کرونر می شوند؟
عوامل خطر متعددی وجود دارند که فرد را در معرض خطر بیماری عروق کرونر قرار می دهند که این عوامل به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
۱- عواملی که می توان آنها را تغییر داد و اصلاح کرد و شامل موارد زیر هستند:
* سطح بالای چربی خون ( کلسترول بالا، LDL- کلسترول بالا، تری گلیسیرید بالا)
* فشار خون بالا
* مصرف دخانیات
* دیابت
* تغذیه نامناسب ( مصرف بیش از حد چربی های اشباع و نمک)
* اضافه وزن و چاقی
* کمی تحرک و فعالیت بدنی
۲- عواملی که قابل تغییر یا اصلاح نیستند. این عوامل عبارتند از:
* سابقه بیماری عروق کرونر در افراد نزدیک خانواده (پدر، مادر، برادر و خواهر) که عوامل ژنتیکی نام دارند.
* سن بالا؛ با افزایش سن، احتمال ابتلا به بیماری عروق کرونر نیز زیاد می شود.
* هورمون های زنانه که نقش حفاظتی در مقابل بیماری عروق کرونر دارند. حداقل تا زمانی که زن ها به یائسگی برسند، مردها بیش از زن ها در معرض خطر بیماری عروق کرونر هستند.
اگر چه این عوامل خطر قابل اصلاح نیستند، اما تلاش در جهت کاهش و اصلاح عوامل خطر گروه یک می تواند از پیشرفت بیماری عروق کرونر در افراد گروه دوم نیز کم کند.
نقش ماهی در سلامتی قلب
همان طور که اشاره شد، یکی از عوامل خطر زمینه ساز بیماری عروق کرونر، تغذیه نامناسب است که به تدریج باعث افزایش کلسترول، تری گلیسیرید،LDL- کلسترول ، چاقی، اضافه وزن و فشار خون می شود. پس یکی از روش های مقابله با این عوامل خطر، تغییر و اصلاح الگوهای غذایی و ترویج آن در جامعه است.
ماهی یکی از انواع غذاهای سالمی است که مصرف آن در جامعه ی ما بسیار کم است و در سبد خانوار کمتر دیده می شود( مصرف سرانه ی ماهی در کشور ما ۵ کیلو گرم است در حالیکهمصرف سرانه ی آن در کشور ژاپن ۵۰ کیلوگرم است)که با رواج فرهنگ مصرف این ماده ی غذایی غنی و با ارزش، می توان به سلامت افراد جامعه کمک کرد.
ماهی با داشتن چربی غیر اشباع "امگا-۳" ، پروتئین و اسید آمینه ی تورین نقش مهمی در حفظ و ارتقای سلامتی افراد جامعه دارد. بیشترین تاثیر ماهی بر سیستم قلب و عروق از طریق چربی غیر اشباع آن یعنی "امگا-۳" و اسید آمینه ی تورین است.
از انواع ماهی هایی که به مقدار زیاد، چربی "امگا-۳" دارند ، ماهی تون، ساردین و سالمون (ماهی آزاد) را می توان نام برد. البته دیگر ماهی ها نیز حاوی این چربی غیر اشباع مفید هستند.
طبق توصیه انجمن قلب آمریکا افرادی که دارای بیماری های قلبی هستند بایستی هفته ای ۱۸۰ گرم ( دو بار درهفته و هر بار ۹۰ گرم) ماهی مصرف کنند که به علت داشتن اسیدهای چرب امگا-۳ باعث کاهش کلسترول خون شده و احتمال ابتلا به سکته های قلبی را کاهش می دهد.
تاثیرماهی بر فشار خون بالا
چربی غیر اشباع "امگا-۳" موجب کاهش فشار خون در افراد مبتلا به فشار خون بالا می شود و فشار خون ماکزیمم یا سیستولی را تا ۸ میلیمتر جیوه کاهش می دهد ولی روی فشار خون طبیعی بی تاثیر است.
در افرادی که مبتلا به فشار خون بالا هستند، مقاومت به انسولین وجود دارد و عقیده بر این است که این ناهنجاری باعث افزایش فشار خون می شود. چربی غیر اشباع "امگا-۳" مقاومت به انسولین را کاهش می دهد و از این طریق فشار خون را پایین می آورد.
تاثیر ماهی بر چربی های خون
تری گلیسیرید که یکی از انواع چربی های موجود در خون است، می تواند زمینه ساز بیماری عروق کرونر به ویژه در خانم ها شود. چربی غیر اشباع "امگا-۳" سطح تری گلیسیرید خون را در افرادی که تری گلیسیرید خونشان بسیار بالاست، کاهش می دهد. می توان گفت اگر درمان های دارویی در این افراد موثر نبوده است، "امگا-۳" می تواند به عنوان مکمل دارویی در کاهش تری گلیسیرید موثر باشد.
LDL- کلسترول بالا نیز که از چربی های بسیار بد است و رسوب آن در جدار عروق کرونر، آن ها را مسدود می سازد، می تواند توسط "امگا-۳" کاهش یابد. "امگا-۳" مقدارVLDL- کلسترول را نیز که از جمله چربی های نامطلوب است، کاهش می دهد.
اما اشاره به این نکته ضروری است که "امگا-۳" زمانی بر روی کاهش این چربی های مضر موثر است که مصرف چربی های اشباع ( کره، روغن های جامد و غذاهای پر چرب) در برنامه غذایی فرد محدود شده باشد.
تاثیر ماهی روی انعقاد خون و پیش گیری از لخته شدن خون (ترومبوز)
"امگا-۳" بر روی پلاکت ها و سلول هایی که سطح داخلی رگ ها را می پوشانند و نقش عمده ای در انعقاد خون و تشکیل لخته دارند، تاثیر به سزایی دارد. همچنین از تجمع پلاکت ها که از مراحل ابتدایی تشکیل لخته است، پیشگیری می کند و مانع از ترشح بعضی مواد منعقد کننده از پلاکت ها می شود.
این عملکرد "امگا-۳" در کسانی که جراحی قلب باز و بای پاس(by pass) شده اند، بسیار مفید است؛ زیرا از انسداد رگ های پیوند شده پیشگیری می کند و مانع از حوادث قلبی جدید در این افراد می شود.
اثر مصرف ماهی روی سکته های مغزی ناشی از لخته در رگ های مغز
"امگا-۳" موجود در ماهی و نقشی که در مهار تشکیل لخته دارد، احتمال سکته های مغزی را کم می کند که این آثار مطلوب را در خانم ها بیشتر می توان مشاهده کرد.در کسانی که هفتهای یک بار ماهی مصرف می کنند، تا ۷ درصد احتمال سکته مغزی کاهش می یابد. اگر دفعات مصرف ماهی به هفته ای ۵ بار برسد، احتمال سکته ی مغزی تا ۵۰ درصد نیز کاهش خواهدیافت.
مصرف ماهی و بیماری عروق کرونر
رژیم غذایی عمده اسکیموها از غذاهای دریایی تامین می شود. طی مطالعات گوناگون ثابت شده است که مقدار کلسترول، تری گلیسیرید،LDL- کلسترول وVLDL- کلسترول در خون اسکیموها کم است و سطحHDL- کلسترول که از چربی های مفید خون و از عوامل پیشگیری کننده ی بیماری عروق کرونر است، بالاست. به همین دلیل اسکیموها کمتر دچار بیماری عروق کرونر و مرگ ناشی از این بیماری می شوند.
این تحقیقات نشان می دهد که مصرف ماهی می تواند احتمال خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر و سکته های قلبی را کاهش دهد.
طی مطالعات گوناگون ثابت شده است که با مصرف ۳۵ گرم یا بیشتر ماهی در روز خطر سکته ی قلبی و سکته مغزی، به طور چشمگیری کاهش می یابد و در بعضی موارد نشان داده تا ۴۴ درصد از حملات قلبی پیش گیری می کند.
یک ارتباط معکوس بین مقدار و دفعات مصرف ماهی با کاهش عوامل زمینه ساز بیماری عروق کرونر یعنی چاقی، فشارخون بالا، چربی خون بالا و غلظت خون وجود دارد، یعنی هر چه مصرف ماهی بیشتر باشد، عوامل مذکور بیشتر کاهش خواهند یافت.
ماهی به دلیل داشتن "امگا-۳" از ضربان های نامنظم قلبی (آریتمی قلبی) پیشگیری می کند. یکی از این آریتمی های خطرناک به نام " تاکیکاردی بطنی" است که موجب ایست قلبی می شود و "امگا-۳" ازوقوع آن جلوگیری می کند.
تاثیر ماهی بر افرادی که دخانیات مصرف می کنند
استعمال سیگار و دخانیات به عملکرد لایه ی سلولی که سطح داخلی رگ های خونی را می پوشاند و " اندوتلیال" نامیده می شود، آسیب می رساند و مانع از انعطاف پذیری آنها می شود. در نتیجه در مواقع ضروری رگ ها نمی توانند گشاد شوند و به مرور سفت و سخت می شوند. اختلال عملکرد این لایه ی سلولی یکی از مهم ترین علائم پیشرفت رسوب چربی در جدار رگ هاست (آترواسکلروز یا تصلب شریان ها).
افراد سیگاری با مصرف ماهی می توانند با این تغییرات خطرناک مقابله کنند، به شرط آن که ابتدا مصرف دخانیات را ترک کنند.
اسید آمینه تورین که به مقدار زیاد در انواع ماهی ها وجود دارد، می تواند عملکرد لایه سلولی داخل رگ ها را بهبود بخشد و مانع از آسیب آنها شود و در نهایت احتمال بیماری عروق کرونر را کاهش می دهد.
با توجه به فواید بی شمار و با ارزش ماهی و تاثیر آن بر سلامتی سیستم قلب و عروق، باید فرهنگ مصرف آن گسترش یابد و با حذف و کاهش نارسایی هایی که در مسیر دسترسی خانواده ها به این ماده ی غذایی مهم وجود دارد، برای آن جای مناسبی در سبد و سفره ی غذایی خانوار ایرانی باز کنیم.
ما در بخش آشپزی اینترنتی این سایت طرز تهیه دو نوع غذا با ماهی را آورده ایم که می توانید با مراجعه به آن قسمت طرز پخت آنها را یاد بگیرید . یک غذا " قلیه ماهی" می باشد که در بخش ( اجتماعی/ تغذیه/ آشپزی اینترنتی/ غذاهای ایرانی) و دیگری "طبخ ماهی در فر و بدون استفاده از روغن " است که در( اجتماعی/ تغذیه/ آشپزی اینترنتی/ غذاهای رژیمی) وجود دارد.
امیدواریم مطلب فوق توانسته باشد تا حدودی شما در انتخاب غذای مناسب و تغذیه کافی برای داشتن بدنی سالم و به دور از بیماری ، کمک کرده باشد. البته به شرطی که سعی کنید به توصیه های سلامتی آن عمل کنید