موضوع اختلالات خواب مشکلی است که کمتر کسی است آن را در طول زندگی تجربه نکرده باشد. گاهی اوقات این تجربه بسیار آزاردهنده می‌شود و کل زندگی فردی و اجتماعی شخص را تحت تاثیر قرار می دهد در این خصوص به سراغ دکتر علی زکی ئی، دکتری روانشناسی و فوق دکتری در اختلالات خواب، درمانگر و پژوهشگر اختلالات خواب رفتیم که وی عنوان کرد: میزان شکایات جسمانی، اضطراب، افسردگی و پرخاشگری در افرادی که دیر به رختخواب می روند بیشتر از دیگر افراد است، بنابراین مردم توجه داشته باشند که ساعت مناسبی بخوابند و تا دیر وقت بیدار نمانند.
متن مصاحبه خبرنگار روابط عمومی دانشگاه را با وی اینجا بخوانید:
* آقای دکتر زکی ئی لطفا در ابتدا توضیح مختصری درباره اختلالات خواب و اهمیت خواب برای مخاطبین ما ارائه بفرمائید؟
اختلال خواب از مشکلات رایج سلامت در جوامع مدرن است و یکی از نیازهای اساسی هر انسانی است و تقریباً یک سوم دوران زندگی انسانها در خواب طی می‌شود. خواب، بخشی از زمان که جدای از زندگی روزانه باشد نیست، بلکه نیازی حیاتی است که طی آن بدن ما نوسازی شده و اساس یک زندگی سالم و طولانی را تشکیل میدهد.اختلالات خواب طیف گسترده ای از مشکلات است که در فرد بروز می کند که مهمترین آنها بی خوابی، آپنه خواب، کابوس ها و مشکلاتی از این دست است.
* شما به بی خوابی اشاره کردید، لطفا ضمن توضیح بیشتر درباره نحوه درمان آن هم توضیحاتی ارائه دهید؟
اگر یک نفر یک شب خوابش نبرد، این فرد بیمار نیست. وقتی ما از بیماری صحبت می کنیم باید ملاک ها و نشانه هایی وجود داشته باشد، به شکل خلاصه بی خوابی شامل علائمی از قبیل؛ اشکال در شروع و حفظ خواب و بیدار شدن زودهنگام است، که پیامد این علائم ناراحتی چشمگیر بالینی یا افت کارکردهای اجتماعی، شغلی، آموزشی، تحصیلی، رفتاری یا دیگر حوزه های کارکردی است، مشکل خواب دست کم سه شب در هفته روی می دهد و حداقل برای سه ماه وجود دارد. پس علائم مشخص دارد و پیامد هم دارد علاوه بر این مدت زمان آن هم مشخص است. درمان این نوع اختلال هم طیفی از درمان های داروئی و غیر داروئی است.
* آیا مشکلات و بیماری های مرتبط با خواب می تواند خطرناک هم باشد؟
خواب نیاز حیاتی بشر است، خوب اگر این نیاز برآورده نشود یا به شکل ناقص باشد می تواند پیامدهایی در پی داشته باشد. واقعیت این است که این مسئله می تواند مشکلات جدی در پی داشته باشد، زیرا که پژوهش ها نشان میدهد که پایین بودن کیفیت خواب پیامدهای گوناگونی از جمله نقص در عملکرد اجرایی و توانمندی مغز برای طراحی و سازماندهی فعالیتها و دقت کردن در امور دارد ضمن اینکه آسیب در عملکرد سیستم ایمنی و تنظیم متابولیسم، خلاقیت و حافظه، حوادث و آسیب ها، مشکلات رفتاری و اختلال در عملکرد عصبی- رفتاری که همگی می تواند ناشی از کیفیت پایین خواب باشد. همچنین آپنه ی خواب می تواند باعث ایجاد فشار خون، نارسایی قلبی و سکته ی مغزی شود و از طرف دیگر هزینه های درمان این اختلال ها زیاد است.
* آیا آماری از وضعیت اختلال های خواب در ایران وجود دارد و خصوصا اینکه در استان کرمانشاه وضعیت چگونه است؟
ارائه آمار در این زمینه کار ساده ای نیست و این چند دلیل دارد. اول اینکه خیلی از افراد درگیر با مشکلات خواب شناسایی نمی شوند و نحوه سنجش و اندازه گیری خیلی مهم است ضمن اینکه کار راحت و آسانی نیست اما نتایج مطالعات بر روی گروههای مختلف نشان داده که شیوع کیفیت نامطلوب خواب در پرستاران 77 درصد، در رانندگان کامیون 61 درصد، و در دانشجویان 72 درصد گزارش شده است. درباره بی خوابی هم شیوع بی خوابی بین 20 تا 40 درصد در کل جوامع است و به تناسب این آمار در استان کرمانشاه هم بدین شکل هست مثلا خود ما یک پژوهش انجام دادیم که نشان می داد 57 درصد کودکان در سن مدرسه با مشکلات خواب مواجه هستند ویا اینکه 4/44 درصد افراد در سن 18 تا 35 سال یعنی جمعیت جوان ما، دارای کیفیت خواب نامطلوب هستند، یعنی مشکل خواب دارند.
* آیا در کشور ما مراکز تخصصی برای درمان بیماری های مرتبط با خواب وجود دارد؟
درمان مشکلات خواب در کل دنیا دیر مورد توجه قرار گرفته است، چون درمان این بیماری ها نیازمند یک کار تیمی است و بررسی و تشخیص نیازمند تخصص است و در این زمینه متخصص کم هست. در کشور ما نیز مراکز درمانی اندک است و فقط چند شهر دارای مرکز تخصصی در این زمینه هستند، که خوشبختانه کرمانشاه جز این شهرهاست. مرکز درمانی تحقیقاتی اختلالات خواب کرمانشاه وابسته به دانشگاه علوم پزشکی که در بیمارستان فارابی مستقر است که یک مرکز تخصصی پیشرفته است و نه تنها در ایران بلکه در دنیا شناخته شده است. این مرکز دارای تیم قوی متشکل از چندین رشته تخصصی است و دارای امکانات لازم تشخیصی از جمله پلی سومنوگرافی و FMRI است. همچنین این مرکز دارای دو تخت هست که بیماران را بستری می کند و از آنان تست خواب می گیرد.
* علل بی خوابی چیست؟
در باره علل زیربنایی بی خوابی می توان به عناصر فیزیولوژیکی، شناختی و رفتاری اشاره کرد، اگرچه احتمال دارد که تمامی این عناصر، در شروع و تداوم بی خوابی نقش داشته باشند، اما در سالهای اخیر، مدل های شناختی حمایت بیشتری به دست آورده اند. منظورم از عوامل شناختی چیزهایی است که ذهن با آنها درگیر است مثل نگرانی ها، باورها و فکرها، چالش های ذهنی و نحوه مدیریت اینهاست. اکثر پژوهش هایی که نقش عوامل شناختی در بی خوابی را بررسی می کنند بر نقش شناخت های قبل از خواب و شناخت های شبانه مربوط به خواب تاکید کرده اند . پژوهش های انجام گرفته نشان می دهند که افراد دچار بی خوابی در مقایسه با افراد دارای خواب طبیعی، افکار منفی بیشتری در طول مدت بیداری های شبانه دارند. و بخش دیگر علل بی خوابی مربوط به رعایت اصول بهداشت خواب است، اگر بهداشت خواب رعایت نشود می تواند به بی خوابی منجر شود و باید به این نکته اشاره کنم که بی خوابی خود به چندین نوع تقسیم می شود که برخی از آنها مشکل فیزیولوژیکی است. ممکن است یک درد منجر به بی خوابی شود مثلا کسی که کمر درد دارد خوب طبیعی است که در خواب دچار درد می شود و نمی تواند خوب بخوابد و یا هورمون هایی مثل تیروئید که اگر مشکلی پیش بیاد در خواب هم تاثیر خواهد گذاشت.
* در پایان چه توصیه ای به مخاطبین ما دارید؟
توصیه من این است که بهداشت خواب را جدی بگیریم، باید در این زمینه آموزش داده شود، رسانه ها حتما توجه کنند و بهداشت خواب را به مردم آموزش بدن. متاسفانه در بین مردم فرهنگ بد خواب شکل گرفته وسبک زندگی مردم به شکلی شده است که شب بیدار ماندن و دیر خوابیدن یک عادت شده است. توصیه ما این هست که مردم شب زود بخوابند. زیرا این توصیه، نتیجه سال ها کار تحقیقاتی است. از طرف دیگر مصرف خودسرانه داروهاست که مردم به راحتی دسترسی دارند و فکر می کنند این داروها می توانند به بهتر شدن خواب آنها کمک کند در حالی که چنین نیست و افراد را با عوارض وحشتناکی مواجه می کند.
*نکته دیگر اینکه برنامه خواب- بیداری در سلامت روان و زندگی افراد جامعه نقش مهمی دارد، ما در یک پژوهش پیامدهای روانشناختی، جسمانی و اجتماعی تاخیر در برنامه خواب در بزرگسالان را مورد بررسی قرار دادیم. که نتیجه نشان داد، میزان شکایات جسمانی، اضطراب، افسردگی و پرخاشگری در افرادی که دیر به رختخواب می روند بیشتر است، بنابراین مردم توجه داشته باشند که ساعت مناسبی بخوابند و تا دیر وقت بیدار نمانند.